Zaburzenia mowy mogą występować łącznie lub osobno, w zależności od przypadku, np. zaburzenia obu płaszczyzn mogą być obecne w przypadku osób z rozszczepem podniebienia, jak i u osób z wadami słuchu lub osób niesłyszących. W przypadku wad wymowy (znanych też pod postacią dyslalii) zaburzenia dotyczą najczęściej tylko Małgorzata Lenczewska. AleJa motyli to niezwykłe miejsce na mapie logopedycznej Warszawy! To kompleksowe podejście do dziecka. Ocena wieloaspektowa rozwoju dziecka i indywidualny plan terapeutyczny, który angażuje do pracy nie tylko małego pacjenta ale też jego rodzinę, co jest super pozytywem w całej terapii. psychologicznego rodzinie, zwłaszcza rodzicom dziecka z rozszczepem podniebienia. Tak szeroki, logopedyczny kontekst pozwolił Autorce na holistyczne ujęcie zagadnień terapii, w szczególności uwzględnienie wszystkich warunków komunikacji, w których artykulacja jest tylko jednym z elementów. W ten sposób ciężar problemu przeniesiony 4. Matthews-Brzozowska T, Cudziło D. Leczenie pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia z towarzyszącym niedorozwojem szczęki – opis przypadku. Pediatria Polska 2011, 86, 2, 186-189. 5. Cudziło D, Matthews-Brzozowska T. Osteogeneza dystrakcyjna jako metoda w leczeniu zaburzeń środkowego piętra twarzy – przegląd. Wśród wartościowych logopedycznych pakietów multimedialnych, z których również korzystam na co dzień na uwagę zasługują programy do diagnozy i terapii logopedycznej firmy Young Digital Planet (LOGO – gry, Mówiące Obrazki, pakiet Logopedia z aplikacją zarządzającą (aplikacja logopedy), internetowe zabawy logopedyczne Stymulację prawej półkuli mózgu prowadzę, opierając się na kartach pracy proponowanych przez Agnieszkę Balę w serii książek przeznaczonych dla dzieci zagrożonych dysleksją leQIR. PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJW ROKU SZKOLNYM 2013/2014Terapia logopedyczna obejmuje oddziaływania korekcyjne w zakresie zaburzonych czynności mowy. Zbiór przedstawionych poniżej celów wyznacza jednocześnie program programu terapii logopedycznej:• wyrobienie właściwych nawyków mownych jak: oddech, zamykanie ust, przełykanie śliny, • usprawnienie motoryki narządów artykulacyjnych oraz ich właściwa koordynacja, • tworzenie sytuacji sprzyjających spontanicznemu wypowiadaniu się, • zachęcanie dziecka do udziału w rozmowie kierowanej, tematycznej, • wzbogacanie słownictwa,• stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy,• utrwalanie prawidłowej wymowy głosek,• skupianie uwagi i współpraca z osobą prawidłowego przebiegu terapii logopedycznej jest postawienie pełnej diagnozy logopedycznej, która obejmuje badanie mowy dziecka, obserwacje, wywiad, badanie uzupełniające(ocenę budowy i sprawności narządów mowy, funkcji oddechowych oraz ocenę rozwoju kompetencji fonologicznych). Kwalifikowanie dzieci do zajęć logopedycznych odbywa się po konsultacji z wychowawcą i zapoznaniu się z orzeczeniami psychologiczno –pedagogicznymi oraz wynikami badań diagnozy logopedycznej jest ustalenie:- nieprawidłowo realizowanych głosek oraz sposobu ich wymowy,- przyczyn wadliwej artykulacji,- wpływu wady na przebieg procesu porozumiewania się,- rodzaju wady i jej wpływu na funkcjonowanie diagnozy logopedycznej przebiega według określonego schematu i ulega modyfikacjom w zależności od rodzaju logopedyczna obejmuje działania zmierzające do usunięcia wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się i składa się z dwóch podstawowych etapów:1) wywołania prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski,2) utrwalenia tego wzorca w ciągu logopedyczna wymaga sformułowania zasad postępowania, jakimi powinien kierować się logopeda, aby zrealizować zamierzone terapii logopedycznej:1. Zasada wczesnego rozpoczynania jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną, gdyż wczesnainterwencja skraca jej czas i zwiększa Zasada terapii powinien być opracowany dla konkretnego dziecka i podkątem jego Zasada wykorzystywania wszelkich możliwości procesie terapii należy angażować maksymalna liczbę zmysłów iwykorzystywać posiadane przez dziecko Zasada kompleksowego mowy towarzyszą często inne zaburzenia. Istnieje wówczaspotrzeba prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej również terapiizaburzeń emocjonalnych, zaburzeń zachowania, terapii pedagogicznej,edukacji dla Zasada aktywnego i świadomego musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału wzajęciach. Należy pobudzać jego zainteresowanie i motywację do Zasada współpracy z najbliższym maja prawo do informacji dotyczących zdiagnozowanych zaburzeń,programu, i sposobu terapii oraz przewidywanych Zasada sposobu prowadzenia zajęć. Bez rytmiczności i systematycznościćwiczeń obniża się poziom motywacji i mobilizacji dziecka do Zasada stopniowania rozpoczynamy od ćwiczeń najłatwiejszych dla dziecka i kolejnorealizujemy coraz trudniejsze, przechodząc od elementów znanych do mniejznanych i i metody stosowane w terapii logopedycznejPodstawową formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa. Poprzez zabawę, koncentruje się ono na doświadczaniu, przeżywaniu, odbiorze wrażeń, które pozwalają mu na poznawanie siebie, innych ludzi i świata. Dlatego też treści edukacji zdrowotnej w przedszkolu będą wprowadzane w zabawie i poprzez zabawę oraz w formie terapii logopedycznej rzadko stosuje się tylko jeden rodzaj metod. Wynika to z konieczności realizowania zasady kompleksowych oddziaływań. Wybór metod – stosowanych w terapii logopedycznej – zawsze uwarunkowany jest rodzajem zaburzenia. Sposób pracy terapeutycznej musi być dostosowany do wieku i możliwości metod ogólnych i szczegółowych wyróżnia się:I). Logopedyczne:a) ćwiczenia oddechowe – wyrabianie oddechu dla mowy, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi. - wdech przez nos, wydech ustami,- unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,- wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu,- wykonanie wdechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,- wykonanie wdechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej,- wykonanie wdechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru musi być cały czas jednakowe),- wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,- zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości,- dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki,- nadmuchiwanie balonów,- gra na organkach, trąbce, gwizdku. b) ćwiczenia narządów artykulacyjnych – usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalanie ich poprawnej realizacji w sylabach, wyrazach, zdaniach z nasileniem głoski ćwiczenia emisyjno – głosowe – wyrabianie właściwej tonacji, kierowanie głosu na maskę, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów. - próby wymowy poszczególnych bądź niektórych samogłosek na różnej tonacji,- ćwiczenia na wyrazach dźwiękonaśladowczych ( muuu..., chał chał..., pi pi..., itp.),- stajemy swobodnie w niewielkim rozkroku, ręce luźno zwisają wzdłuż ciała, głowa lekko pochylona do przodu. Unosząc powoli głowę, bierzemy głęboki wdech a wypuszczamy gwałtownie parskając jak koń (powtarzamy kilka razy),- wyobraźcie sobie, że jesteśmy w lesie i chcemy przywołać koleżankę i kolegę, których nie widzimyd)Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy- wywołanie głoski w izolacji,- utrwalanie głoski korygowanej w sylabach otwartych i zamkniętych,- utrwalanie głoski korygowanej w strukturze logotomowej,- utrwalanie głoski korygowanej w wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie,- utrwalanie głoski korygowanej w zdaniach,- automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,- ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem wspomagające terapię logopedyczną*ćwiczenia ortofoniczne,*ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonematycznego – usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze i źle odtwarzanie w układzie przestrzennym wystukanego „ rytmu”. Dziecko otrzymuje do dyspozycji kilka klocków. Osoba prowadząca ćwiczenia wystukuje określony rytm zasłaniając rękę. Zadaniem dziecka jest ułożenie klocków odpowiednio do tego rytmu. Jeśli dziecko popełnia błąd, powtarzamy stukanie i naprowadzamy dziecko na poprawne wykonanie ćwiczenia,*ćwiczenia i zabawy z muzyką *ćwiczenia stymulujące ogólny rozwój dziecka*ćwiczenia rozwijające słownik czynny i bierny: - rozwijanie mowy poprzez nazywanie i wskazywanie przedmiotów i nazw na obrazkach, w otoczeniu,- opowiadanie historyjek obrazkowych,- opowiadanie ilustracji, - udzielanie odpowiedzi na pytania,- gry i zabawy ortofoniczne,*ćwiczenia w zakresie koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej - dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale tematycznym (materiał tematyczny przedstawia przedmioty znane dziecku z otoczenia),- rozpoznawanie głosów zwierząt,- różnicowanie dźwięków instrumentów,Ewaluacja pracy logopedycznejNadrzędnym celem terapii logopedycznej jest wykrywanie i usuwanie zaburzeń mowy. Osiągnięcie tego celu świadczy o powodzeniu terapii. W logoterapii ważne jest również wdrażanie do wyrobienia nawyków poprawnej wymowy oraz rozwijanie twórczej aktywności oceny pracy logopedycznej jest osiągnięcie następujących efektów:- skorygowanie zaburzeń wymowy (dziecko potrafi prawidłowo wymawiaćzaburzone głoski w izolacji, wyrazach, zdaniach, mowie spontanicznej),- wzrost czynnego i biernego słownika dziecka (dziecko operuje corazbogatszym słownikiem),- prawidłowe stosowanie form gramatycznych i ortograficznych,- prawidłowy rozwój emocjonalno – społeczny (dziecko chętnie wypowiada się,uczestniczy w życiu grupy).Postępy terapeutyczne przebiegają w indywidualnym tempie dla każdego dzieckaZadaniem nauczyciela – logopedy jest właściwe i systematyczne diagnozowanie poziomu umiejętności dziecka, ocena jakości i tempa zmian, dostosowanie metod, zasad i środków terapii do potrzeb i możliwości przebiegu i postępów dziecka powinna być dokonywana systematycznie na podstawie obserwacji rozwoju mowy, a także zachowań w różnych pracy z dzieckiem konieczne jest indywidualne podejście i odpowiednia motywacja, wówczas zostaną osiągnięte zamierzone cele. Praca wymaga cierpliwości, wytrwałości i zaangażowania zarówno ze strony dziecka, logopedy , jak i domu rodzinnego. Efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne jakość pracy terapeutycznej i profilaktycznej wpływa również współpraca z nauczycielami, co pozwoli przedłużyć oddziaływania terapeutyczne i dokonać dokładniejszej analizy postępów dziecka i jego funkcjonowania w w ocenie wyników pracy logopedycznej może być:ankieta dla rodziców, ankieta dla nauczycieli, karta badania mowy, kwestionariusz badania motoryki narządów artykulacyjnychOgólny schemat badania logopedycznego: wstępne- wywiad- obserwacja- orientacyjne badanie mowy2. Badania podstawowe- badanie rozumienia- badanie mówienia- badanie czytania i pisania3. Badania uzupełniające- badanie stanu i sprawności narządów mowy w obrębie jamy ustnej (budowajęzyka, podniebienia, stan uzębienia i zgryz), jamy gardłowej i nosowej- badanie stanu i funkcjonowania narządu słuchu:badanie słuchu fonematycznegoorientacyjne badanie słuchubadanie pamięci słuchowej4. Badania specjalistyczne (wg potrzeb)- laryngologiczne- ortodontyczne- psychologiczne- pedagogiczne- audiologiczne- neurologiczneBadania wstępne i podstawowe mają na celu wyodrębnienie problemu. Badania uzupełniające pozwalają na ustalenie przyczyny wady wymowy. Etapy pracy korekcyjnej to następujące po sobie w ściśle ustalonej kolejności etapy pracy korekcyjnej zmierzające do uzyskania prawidłowej artykulacji głoski oraz jej utrwalenia i procesu logopedycznego: I ETAP WSTĘPNY – wybór właściwej metody korekcji i ustalenie ogólnych zasad postępowania korekcyjnego, następujący po ustaleniu i zorientowaniu się w możliwościach dzieckaII ETAP PRZYGOTOWAWCZY – Ćwiczenia przygotowawcze (przygotowanie podbudowy anatomiczno – fizjologicznej) – zespół czynności przygotowujących dziecko z zaburzeniami artykulacyjnymi do etapu właściwej pracy korekcyjnej (wszystkie czynności poprzedzające wywołanie głoski).1. Ćwiczenia oddechowea) ćwiczenia mobilizujące aparat oddechowyb) ćwiczenia kształtujące oddychanie brzuszno – przeponowec) ćwiczenia łączące oddychanie z ruchemd) ćwiczenia oddechowo – fonacyjne2. Ćwiczenia fonacyjnea) ćwiczenia wstępne znoszące napięcie mięśni krtanib) ćwiczenia w wymawianiu samogłosekc) ćwiczenia w wymowie samogłosek i spółgłosek3. Ćwiczenia słuchowea) ćwiczenia słuchu fizycznego i muzycznegob) ćwiczenia słuchu fonemowegoc) ćwiczenia słuchu fonetycznego4. Ćwiczenia usprawniające narządy mowy / motoryki narządów mowya) ćwiczenia wargb) ćwiczenia językac) ćwiczenia podniebienia miękkiegod) ćwiczenia szczęki dolnejĆwiczenia prowadzone są w formie zabaw, nie tylko w przypadku korekty wad wymowy, ale także w ramach szeroko rozumianej profilaktyki logopedycznej).III ETAP – WŁAŚCIWA PRACA KOREKCYJNA – Ćwiczenia artykulacyjne1. Wywołanie żądanej głoski – opanowanie przez dziecko, przy pomocy środków technicznych i słuchu, umiejętności poprawnego artykułowania dźwięku (2 – 4 tygodnie)2. Utrwalanie i automatyzacja artykulacji głoski (utrwalanie oraz automatyzacja ruchów narządów mowy charakterystycznych dla nowo nauczonej głoski)a) etap utrwalania artykulacji głoski- utrwalanie artykulacji głoski w izolacji,- utrwalanie artykulacji głoski w sylabach,- utrwalanie artykulacji głoski w wyrazach,- utrwalanie artykulacji głoski w parach wyrazów,- utrwalanie artykulacji głoski w zdaniach,- utrwalanie artykulacji głoski w krótkich tekstach oraz różnorodnym materiale etap automatyzacji głoski (wypracowanie umiejętności autokontroli słuchowej i autokorekcji wymawianiowej)- samodzielne opowiadanie treści obrazka,- opowiadanie historyjek składających się z kilku obrazków powiązanych ze sobą treściowo,- zabawy (dialogi).BIBLIOGRAFIA:Cieszyńska J., Nauka czytania krok po kroku. WNAP, Kraków G.,Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa, 1998, WSiPJastrzębowska G., Podstawy teorii i i diagnozy logopedycznej, Opole 1998, Wyd. Uniwersytetu OpolskiegoStyczek I.,Logopedia, Warszawa 1978. PWNSprawka R., Terapia logopedyczna, Gdańsk, 2012, HarmoniaTrempała J., Napierała- Harwas B., Psychologia rozwoju człowieka, redakcja naukowa Warszawa, 2001, PWN Publikacje: Zmiany w funkcjonowaniu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych - od 2022 r. Milena StasiakWykaz standaryzowanych narzędzi diagnostycznych stosowanych w diagnozie logopedycznej. Milena StasiakEDL. Materiały profilaktyczne: rozwój mowy małego dziecka Anna PaluchAfazja u dwulatka? u trzylatka? Giełda pracy: Dam pracę Szukam pracy Gdzie studiować: Wybierasz się na studia?Sprawdź listę uczelni! autor: Izabella Tomasiewicz - KorczykZaburzenia mowy u dzieci z rozszczepem podniebienia, wybrane zagadnienia z terapii mowy. Reklama: Internetowa poradnia: Opieka logopedyczna w przedszkolu Programy użyteczne w gabinecie logopedycznym Nagrywanie wad wymowy Forum dyskusyjne: Newsletter: W pole poniżej wpisz swój adres e-mail aby otrzymywać od nas najnowsze informacje. Program postępowania terapeutycznego wobec dziecka upośledzonego w stopniu lekkim z trudnościami w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania Metody i programy » Rewalidacja » Program postępowania terapeutycznego wobec dziecka upośledzonego w stopniu lekkim z trudnościami w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania Pełna treść artykułu, wraz z dodatkowymi tabelami - do pobrania na dole strony I. Wprowadzenie - idea programu Opracowany program przeznaczony jest dla dziecka z klasy III, które uczęszczało na prowadzone przeze mnie zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w roku szkolnym 2000/2001. Dziecko przejawia trudności w uczeniu się czytania i pisania. Niewielu naukowców poświęciło swoją uwagę specyfice trudności w uczeniu się czytania i pisania dzieci upośledzonych w stopniu lekkim. Jest to, jak wiemy umiejętność dostępna większości tych dzieci, opanowują ją jednak zazwyczaj później niż dzieci z normą intelektualną i pokonując dużo większe trudności, a poziom czytania i pisania jaki osiągają najczęściej nie jest tak wysoki jak ich rówieśników ze szkół masowych. Przeprowadzone przez G. Krasowicz - Kupis (1999) badania nad wpływem rozwoju metajęzykowego na poziom czytania dzieci w młodszym wieku szkolnym potwierdzają istotny związek poziomu umysłowego z nabywaniem umiejętności czytania. Autorka podsumowując przeprowadzone badania stwierdza: „Uzyskane rezultaty wskazują, że poziom rozwoju intelektualnego w każdym przypadku jest istotnym predyktorem czytania, niezależnie od etapu nauki oraz od aspektu ocenianej umiejętności”. Trudności w opanowywaniu umiejętności czytania ujawniają się w różnym czasie, z różną siłą i w różnym układzie współzależności. Każde z dzieci z upośledzeniem lekkim tworzy swoisty obraz tego zaburzenia, właściwy tylko dla siebie, co znacznie utrudnia proces diagnozy i terapii. Dzieli je wiele: Wiek metrykalny, Poziom umiejętności szkolnych, Poziom sprawności intelektualnej, Poziom dojrzałości szkolnej, Rodzaj niepowodzeń szkolnych, Charakter reakcji i zachowań. Poziom samooceny. Poziom motywacji. Już w 1976 r. J. Kostrzewski zauważył, że „dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim posiadają na ogół niższy poziom rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych w stosunku do tego, na który wskazuje ich globalnie opóźniony rozwój intelektualny”. Spostrzeżenie to potwierdziły badania przeprowadzone przez A. Maurer. Dowiodły one, że „wśród uczniów w młodszym wieku szkolnym upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim jest znaczna grupa dzieci, u których stwierdza się trudności w zakresie opanowania podstawowych umiejętności czytania i pisania, przy czym poziom tych umiejętności w żadnym razie nie wypływa z posiadanego ilorazu inteligencji. W kolejnej pracy [1984] A. Maurerowa stwierdziła zależność pomiędzy trudnościami w opanowaniu czytania i pisania a obniżonym poziomem funkcji percepcyjno - motorycznych”. Trudności dzieci upośledzonych w nauce czytania i pisania mają ten sam charakter, co trudności dzieci dyslektycznych, jednak deficyt poznawczy pogłębia je i utrudnia pokonywanie przeszkód. Możliwości intelektualne Łukasza (upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim) pozwalają wysunąć tezę, że umiejętność czytania i poprawnego pisania jest umiejętnością mu dostępną. Przeprowadzone badania pedagogiczne, obserwacja ucznia oraz zalecenia poradni psychologiczno - pedagogicznej zawarte w orzeczeniu wskazują na znaczące opóźnienia i zaburzenia rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych w stosunku do posiadanych możliwości intelektualnych. Opóźnienia ta dotyczą przede wszystkim percepcji słuchowej w zakresie analizy głoskowej oraz zaburzeń słuchu fonemowego. Opisane zaburzenie wymaga specjalistycznej opieki, intensywnych i długotrwałych ćwiczeń, odrębnych metod nauczania oraz (a może przede wszystkim) zrozumienia, tolerancji i pełnej aprobaty ze strony szkoły, rodziny i całego środowiska. Odpowiednio zorganizowana terapia, zastosowanie trafnych metod i form pracy dostosowanych do rodzaju zaburzenia daje dziecku szanse na wykonywanie czynności dotychczas dla niego nieosiągalnych. W związku ze zróżnicowanymi potrzebami, tworzę dla każdego ucznia program indywidualny. Współczesna pedagogika korekcyjno-kompensacyjna zakłada wielotorowość procesu terapii. Oznacza to, że w pracy z dzieckiem z trudnościami realizuje się równocześnie cele z toru psychodydaktycznego, psychokorekcyjnego, psychotera-peutycznego i ogólnostymulującego. Aspekt psychokorekcyjny - obejmuje działania, których celem jest osiągnięcie sprawności funkcji i procesów psychicznych, zaangażowanych w proces uczenia się. Usprawnianie funkcji zaburzonych odbywa się na materiale nieliterowym, Aspekt psychodydaktyczny - dotyczy kształtowania umiejętności szkolnych, a przede wszystkim czytania, pisania, liczenia. Aspekt psychoterapeutyczny - wiąże się z kształtowaniem postawy świadomego uczestnictwa dziecka w procesie przezwyciężania trudności w uczeniu się. Aspekt ogólnostymulujący - dotyczy wspierania rozwoju funkcji i procesów psychicznych niezaburzonych, aby mogły stanowić płaszczyznę kompensacji zaburzeń. W programie opisałam cele postępowania terapeutycznego, wyznaczone dla Łukasza w toku postępowania diagnostycznego. W dalszej części znajduje się treść programu, łącząca materiał nauczania z celami. W kolejnym rozdziale opisałam procedury osiągania. Ostatnia część poświęcona jest ewaluacji programu. II Cele programu Proces terapii jest procesem długoterminowym, dlatego też cele programów terapeutycznych formułuje się w sposób ogólny. Cele programu są efektem diagnozy wstępnej i wyznaczają kierunek postępowania terapeutycznego. Poniżej prezentuję cele terapeutyczne do pracy z uczniem. Aspekt terapii Cele terapeutyczne psychokorekcyjny Usprawnienie percepcji słuchowej w zakresie słuchu fonematycznego, fonemowego, pamięci słuchowej, Rozwijanie mowy i bogacenie słownictwa, Korygowanie wymowy wyrazów z grupą spółgłoskową zawierającą głoski z szeregu szumiącego, Usprawnianie percepcji wzrokowej w zakresie funkcji, związanych z orientacją przestrzenną, psychodydaktyczny Doskonalenie techniki czytania i pisania według etapów metody sylabowej, Doskonalenie płynnego, wyrazistego czytania Usprawnianie poprawnego zapisu sylab, wyrazów i zdań. Eliminowanie specyficznych błędów w czytaniu i pisaniu. psychoterapeutyczny Kształtowanie postawy świadomego uczestnictwa w procesie przezwyciężania trudności w uczeniu się, Skłanianie ku adekwatnej ocenie swoich możliwości w różnych dziedzinach, wskazywanie mocnych stron jako płaszczyzny osiągania sukcesu, Wdrażanie zaleceń do pracy z dzieckiem zahamowanym ogólnostymulujący Stymulowanie dalszego rozwoju percepcji wzrokowej jako płaszczyzny kompensacji zaburzonych funkcji słuchowych, Rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego. III Treść programu Treść programu została opracowana w czterech płaszczyznach postępowania terapeutycznego: Postępowanie psychokorekcyjne, Postępowanie psychodydaktyczne, Postępowanie psychoterapeutyczne, Postępowanie ogólnostymulujące. W ramach wymienionych aspektów terapeutycznych powiązano cele, opisane w poprzednim rozdziale z ćwiczeniami, służącymi ich realizacji. IV Procedury osiągania celów Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne prowadzone są dwa razy w tygodniu po 45 minut. Odbywają się w gabinecie terapeutycznym, znajdującym się na terenie szkoły. Uczeń realizuje także tygodniową pracę domową pod kierunkiem rodziców, obejmującą głównie trening czytania i pisania, często w formie zabawowej. Rodzice otrzymują instruktaż podczas konsultacji indywidualnych w ramach poradnictwa. Uczestniczyć mogą także w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Proces terapii jest dwuetapowy. Dzieli się go na okres wstępny i właściwy. Okres wstępny obejmuje: Obserwację ucznia na tle pracy dydaktyczno-wychowawczej w klasie, Diagnozę wstępną trudności w uczeniu się czytania i pisania, Działania, służące określeniu wydolności środowiska rodzinnego w wspieraniu procesu terapii (analiza rysunku rodziny, wywiad środowiskowy), Zajęcia terapeutyczne typu zabawowego, najczęściej na materiale nieliterowym, Zajęcia relaksacyjno-odprężające, uwalniające z napięć. Okres właściwy obejmuje ćwiczenia z torów psychoterapeutycznego, psychodydaktycznego, psychoterapeutycznego, ogólnostymulującego, zaprezentowane w poprzednim rozdziale. W trakcie jednostki zajęciowej realizowane są ćwiczenia ze wszystkich torów z uwzględnieniem zaleceń, zawartych w płaszczyźnie psychoterapeutycznej. Struktura zajęć jest czteroczęściowa: Organizacja, mobilizacja i wdrażanie dzieci do zajęć, Intensywna, efektywna praca korekcyjno-kompensacyjna, Relaks, odprężenie, uwolnienie z napięć, Podsumowanie i sprawdzenie poziomu efektów terapii. Poniżej zamieszczam przykładowy plan metodyczny jednostki terapeutycznej, przeprowadzonej z uczniem objętym opisywanym programem. V. Ewaluacja programu Podstawą oceny efektów oddziaływań terapeutycznych, wyznaczonych przez program jest zestawienie wyników diagnozy wstępnej z wynikami diagnozy końcowej. W międzyczasie prowadzi się niekiedy diagnozę okresową, która potwierdza trafność doboru metod, technik, systemów ćwiczeń, względnie umożliwia dokonanie modyfikacji w obrębie programu. Ocenie podlegają przede wszystkim umiejętności kluczowe: czytanie, pisanie i mówienie. Kryteria oceny powyższych umiejętności przedstawia poniższa tabela: Umiejętność Aspekt umiejętności Kryteria/wskaźniki czytanie technika Brak identyfikacji - litera-głoska-fonem, Głoskowanie bez syntezy, Głoskowanie z syntezą, Czytanie sylabowe, Technika mieszana z przewagą..., Globalne wyrazowe, Globalne frazowe. Tempo czytania Wskaźnik tempa czytania - stosunek wyrazów czytanych poprawnie do czasu czytania. Normy (średnie wyniki dla grup wiekowych): 7-latki - 13,59 8-latki - 33,65 9-latki - 58,12 Poprawność Stopień poprawności - stosunek liczby wyrazów przeczytanych poprawnie do wyrazów przeczytanych: 7-latki - 0,91 8-latki - 0,92 9-latki - 0,95 Rozumienie czytanego tekstu Poziomy rozumienia tekstu Niezrozumienie tekstu, Brak logicznego wątku, ew. zmyślenia, Zapamiętane tylko szczegóły, Zapamiętane niektóre istotne elementy treści, Zapamiętany istotny sens wraz ze szczegółami. Etap nauki czytania Odnoszę do etapu metody sylabowej w opracowaniu pisanie poprawność Stopień poprawności - stosunek liczby wyrazów napisanych poprawnie do ogólnej liczby napisanych wyrazów. Specyficzne błędy Według katalogu specyficznych błędów. Poziom graficzny Kryteria poprawności graficznej: Struktura liter, Jakość połączeń, Jednolitość pochylenia mówienie Aspekt fonetyczny Zasób dźwięków i sposób realizacji poszczególnych głosek Aspekt leksykalny Zasób słownictwa czynnego. Sprawność językowa Sytuacyjna - umiejętność dostosowania wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej, Społeczna - umiejętność dostosowania wypowiedzi do poziomu i wieku rozmówcy, Pragmatyczna - umiejętność osiągania celu założonego przez nadawcę wypowiedzi. Poziom narracji Poziomy narracji: Wypowiada się pojedynczymi słowami, Wypowiada się prostymi zdaniami, nie wiążąc ich związkiem przyczynowo-skutkowym, Stosuje zdania złożone. Uwzględnia związki przyczynowo-skutkowe, Poszerza pole narracji. Dokonuje analizy tematu, formułuje wnioski, morały. Uwagi o realizacji programu Omawiany program został opracowany w we wrześniu 2000 roku. Praca korekcyjno-kompensacyjna z Łukaszem prowadzona była od początku września 2000 roku. Pierwszy miesiąc zajęć przeznaczony był na diagnozę trudności w uczeniu się. Podczas tego miesiąca: Obserwowałam ucznia podczas zajęć korekcyjno-kompensacyjnych i zintegrowanych, Oceniłam poziom czytania i pisania w oparciu o sprawdziany umiejętności oraz analizę wytworów, Dokonałam oceny sprawności wybranych funkcji systemu percepcyjno-motorycznego, Dokonałam analizy dokumentów: opinii Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej oraz ocen opisowych, Nawiązałam współpracę z rodzicami i dokonałam wstępnej oceny wydolności środowiska rodzinnego we wspieraniu procesu terapii. W wyniku postępowania diagnostycznego wyznaczyłam cele terapeutyczne dla ucznia, ustaliłam stopień zaburzeń systemu percepcyjno - motorycznego oraz potrzeby indywidualne. Dobrałam zestawy ćwiczeń, służące realizacji celów. Określiłam warunki organizacyjne, dotyczące realizacji treści programowych oraz zaplanowałam sposoby oceny ich efektywności. Ocena efektów programu Działania terapeutyczne, przewidziane programem, wdrażane były od września 2000 do czerwca 2001. W czerwcu 2001 przeprowadziłam diagnozę końcową, podsumowującą efekty terapii. W międzyczasie (w styczniu 2001) diagnoza okresowa potwierdziła w znacznej mierze trafność doboru treści programowych. Analizę przyrostu umiejętności czytania prezentuje tabela. Aspekt czytania IX 2000 VI 2001 technika Głoskowanie bez syntezy Sylabowa tempo 0 7,63 poprawność 0 0,86 etap metody sylabowej Sylaba otwarta Wyrazy wielosylabowe - różny typ sylab Wskaźnik tempa czytania - stosunek wyrazów czytanych poprawnie do czasu czytania. Normy (średnie wyniki dla grup wiekowych): 7-latki - 13,59 8-latki - 33,65 9-latki - 58,12 Stopień poprawności - stosunek liczby wyrazów przeczytanych poprawnie do wyrazów przeczytanych: 7-latki - 0,91 8-latki - 0,92 9-latki - 0,95 Analiza wyników, zamieszczonych w tabelce, wskazuje na wzrost umiejętności czytania. Poprawa dotyczy wszystkich aspektów czytania: techniki, tempa, poprawności. Łukasz rozpoczynając program, nie potrafił w ogóle czytać. Obecnie czyta, choć poziom tej umiejętności jest obniżony w stosunku do etapu edukacyjnego, znacznie jednak wyższy od początkowych umiejętności ucznia. W dalszym ciągu ujawniają się błędy w czytaniu, choć ich liczba jest znacznie mniejsza. Podobnie korzystnym przemianom podlega umiejętność pisania, co ilustruje poniższa tabela. Poprawność Poziom graficzny IX 2000 VI 2001 IX 2000 VI 2001 0,15 0,6 Zachowuje właściwy kształt liter, jednolite pochylenie, błędne połączenia Zachowuje właściwy kształt liter, jednolite pochylenie, prawidłowe połączenia Zarówno poprawność pisania, jak i poziom graficzny, wykazują poprawę w porównaniu ze stanem początkowym. Frekwencja błędów, wynikających z zaburzeń percepcji wzrokowej i słuchowej, jest nadal duża, lecz w porównaniu ze stanem z września 2000 roku uległa zmniejszeniu. Trzecia z umiejętności kluczowych - wypowiadanie się także uległa korzystnym przemianom. Poszerzeniu uległ zasób słownictwa, wzrósł poziom narracji. Podsumowanie Pozytywne zmiany, obserwowane u uczestniczącego w programie ucznia, świadczą o trafności działań terapeutycznych, określonych przez analizowany program. W następnym roku szkolnym kontynuowałam działania terapeutyczne, określone w analizowanym programie. Rozszerzeniu uległa płaszczyzna psychodydaktyczna, gdyż przystosowałam ją do przyrostu umiejętności ucznia. Autor: Alina Szukała - Zespół Szkół nr 31 w Bydgoszczy Dorota Kubiak - Szkoła Podstawowa nr 14 w Bydgoszczy Ściągnij pełną treść artykułu, wraz z dodatkowymi tabelami: (33,7 KB) Na skróty → Charakterystyka rozszczepów → Leczenie → Przyczyny powstawania rozszczepów → Zabieg zespolenia wargi → Główne typy rozszczepu wargi → Zabieg zespolenia podniebienia → Opieka stomatologiczna → Chirurgia ortognatyczna (szczękowo­‑twarzowa) → Żywienie → Rozszczep podniebienia a utrata słuchu → Rozszczep podniebienia a wada wymowy → Zapytaj lekarza Rozszczep wargi i podniebienia jest jedną z najczęściej występujących na świecie wad wrodzonych głowy i szyi. Badanie ultrasonograficzne może wykazać obecność rozszczepu u płodu już w drugim trymestrze ciąży. Diagnoza postawiona w tak wczesnym okresie pozwala rodzicom w pełni zrozumieć istotę choroby oraz przygotować ich do późniejszego leczenia dziecka. Ponieważ rozszczepy dotyczą struktur nosa, wargi, dziąsła i podniebienia, powodują one zaburzenia wyglądu zewnętrznego twarzy i uzębienia oraz nieprawidłowości takich funkcji jak: ssanie, żucie, mowa i słuch. Z uwagi na rozległość zaburzeń w chorobie rozszczepowej leczenie powinno być prowadzone przez wykwalifikowany zespół specjalistów. Zachęcamy do pobrania poradnika autorstwa dr Aliny Strzałkowskiej i Tomasza Sikory na temat programu leczenia zespołowego rozszczepu wargi i podniebienia. Rozszczep wargi i podniebienia – Program Leczenia Zespołowego Charakterystyka rozszczepów Co to jest rozszczep? Rozszczepy wargi i podniebienia są wadami wrodzonymi jamy ustnej i warg. Do ich powstawania dochodzi w pierwszych trzech miesiącach ciąży. W rozwijającej się u zarodka wardze (5–6 tydzień ciąży) nie dochodzi do połączenia pomiędzy jej stroną prawą, a lewą. W rozszczepie podniebienia, między 8 a 12 tygodniem rozwoju zarodka dochodzi do zaburzeń w formowaniu się sklepienia jamy ustnej. Dziecko może urodzić się z rozszczepioną wargą, rozszczepionym podniebieniem lub z obiema wadami jednocześnie. W najpoważniejszych przypadkach rozszczepów brakiem połączenia może być objęta cała twarz. Kiedy stawiana jest diagnoza? Prenatalnym badaniem USG specjalista ginekolog jest w stanie wykryć rozszczep już w 16 tygodniu ciąży. Diagnoza potwierdzana jest po porodzie, w trakcie badania noworodka przez pediatrę. Jak wygląda leczenie? Wszystko zależy od nasilenia wady. Jednostronny, niekompletny rozszczep wargi najczęściej wymaga tylko pojedynczej operacji wargi, która wykonywana jest we wczesnym okresie życia. Na tym leczenie dziecka w większości przypadków zostaje zakończone. Jednostronny, pełny rozszczep wargi wymagał będzie dwóch bądź większej ilości zabiegów operacyjnych. Dziecko z obustronnym, kompletnym rozszczepem wargi i podniebienia potrzebuje dłuższego i bardziej złożonego leczenia. Ślady i blizny po rozszczepie nie znikają całkowicie i różnią się między sobą stopniem nasilenia. Długi proces leczenia, konieczność intensywnej współpracy ze strony rodziców, obciążenie zabiegami operacyjnymi małego pacjenta dla wielu rodzin może stanowić duży trud i wyzwanie. Jednakże przy dzisiejszym poziomie wiedzy medycznej, technik chirurgicznych i doświadczenia zespołu wykwalifikowanych specjalistów, zaangażowanie rodzin dziecka dotkniętego rozszczepem w leczenie owocuje świetnymi rezultatami. Chodzi nie tylko o wygląd estetyczny, lecz także rehabilitację podstawowych funkcji, takich jak: oddychanie, połykanie, żucie, mowa, słuch. Wszystko to w konsekwencji pozwala na prawidłowy psychofizyczny rozwój dziecka, jego edukację i budowanie dobrych relacji społecznych. Wielopoziomowa rehabilitacja podnosi poziom życia pacjenta i jego najbliższego otoczenia. Harmonogram zespołowego leczenia osób dotkniętych wadą rozszczepową wiek dziecka rozszczep wargi rozszczep podniebienia rozszczep wargi i podniebienia ok. 6 miesięcy zabieg zespolenia wargi wraz z korektą deformacji nosa zabieg zespolenia podniebienia zabieg zespolenia wargi i podniebienia wraz z korektą deformacji nosa 8 do 10 miesięcy test słuchu oraz badanie ucha test słuchu oraz badanie ucha 8 do 10 miesięcy ocena rozwoju mowy ocena rozwoju mowy ocena rozwoju mowy 1 do 5 roku życia test słuchu co pół roku test słuchu co pół roku 18 do 36 miesięcy pierwsza wizyta u stomatologa pierwsza wizyta u stomatologa pierwsza wizyta u stomatologa 2–3 lata pierwsza wizyta u ortodonty celem ustalenia terminu zabiegu przeszczepu kości w wyrostek zębodołowy 2–3 lata ewentualne chirurgiczne korekty estetyczne ewentualne chirurgiczne korekty estetyczne przeszczep kości do wyrostka zębodołowego, ewentualne chirurgiczne korekty estetyczne 4–5 lat ewentualne korekty przegrody nosa, korekty kosmetyczne ewentualne korekty przegrody nosa, korekty kosmetyczne ewentualne korekty przegrody nosa, korekty kosmetyczne 7–10 lat pierwsza faza leczenia ortodontycznego pierwsza faza leczenia ortodontycznego pierwsza faza leczenia ortodontycznego 12 lat i później druga faza leczenia ortodontycznego druga faza leczenia ortodontycznego druga faza leczenia ortodontycznego 15 lat i później ewentualna korekta plastyczna nosa trzecia faza leczenia ortodontycznego trzecia faza leczenia ortodontycznego ewentualny zabieg ortognatyczny ewentualny zabieg ortognatyczny, ewentualna korekta plastyczna nosa legenda: wizyty chirurgiczne ortodontyczne stomatologiczne u specjalisty foniatry/audiologa logopedyczne Leczenie Jak przebiega terapia w okresie niemowlęcym? Zabiegi chirurgiczne wykonywane są w pierwszym roku życia. Zależy to jednak od ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Zabieg na tkankach miękkich ma miejsce w 6 miesiącu życia. Jak wygląda leczenie w okresie przedszkolnym? Około 2–3 roku życia, w oparciu o układ zgryzu i warunki leczenia ortodontycznego, następuje ustalenie wskazań do operacji przeszczepu kości w wyrostek zębodołowy, czyli przywrócenia ciągłości układu kostnego. W tej fazie życia rozwija się mowa oraz uzębienie dziecka. Po upływie 30 miesięcy życia dochodzi do zakończenia wyrzynania zębów mlecznych. Po raz pierwszy rodzice powinni udać się wraz z dzieckiem na badanie stomatologiczne między 12 a 18 miesiącem życia. Operacja zespolenia podniebienia powoduje często tworzenie się blizny hamującej rozwój podniebienia miękkiego. Skutkuje to zaburzeniem mowy w postaci tzw. nosowania zamkniętego lub otwartego. Chirurg i logopeda wspólnie decydują, czy potrzebne są operacje, które pomogą w usunięciu problemu wpływającego na dalszy rozwój dziecka. Tak wczesne leczenie jest fundamentalne dla prawidłowego rozwoju mowy, która jest kluczowa dla zrównoważonego dojrzewania dziecka. Kolejnym ważnym elementem jest operowanie w okresie niepamięci, dzięki czemu dziecko nie ma przykrych wspomnień związanych z pobytem w szpitalu. Dzieci w okresie rozwoju przedszkolnego potrzebują stałej opieki specjalisty logopedy oraz chirurga. Pierwsza wizyta ma miejsce jeszcze przed pierwszym zabiegiem operacyjnym. Kontrole powinny odbywać się z częstotliwością przynajmniej raz na miesiąc. Około 4–5 roku życia przeprowadzana jest kontrola drożności nosa i ewentualnie zalecane jest prostowanie przegrody nosowej. Jak wygląda leczenie w okresie szkolnym? Na tym etapie życia zaczynają pojawiać się u dziecka zęby stałe. Często proces ten przebiega w sposób nieprawidłowy. W tym okresie konieczne może być już wdrożenie pierwszego etapu leczenia aparatami stałymi, dlatego około 6–8 roku życia niezbędna jest wizyta u odpowiedniego specjalisty. Jak wygląda leczenie w okresie dojrzewania? Struktury twarzy mogą wymagać dalszej korekty tuż przed lub zaraz po osiągnięciu dojrzałości szkieletowej. Mimo iż deformacje nosa korygowane są w trakcie pierwszej operacji zespolenia wargi, w późniejszym okresie może okazać się potrzebne wykonanie dodatkowego zabiegu. W tym okresie, w celu wyleczenia wady zgryzu u większości pacjentów przeprowadzana jest terapia aparatami stałymi. Część pacjentów, ze względu na występującą dysproporcję kości szczęk, po osiągnięciu dojrzałości szkieletowej może potrzebować leczenia zespołowego, ortodontyczno-chirurgicznego. Wykonywane są wtedy zabiegi w zakresie chirurgii szczękowo-twarzowej (ortognatycznej). Najczęściej jest to wysunięcie szczęki i/lub poszerzenie szczęki i/lub cofnięcie żuchwy bądź jej wysunięcie. Przyczyny powstawania rozszczepów Dlaczego moje dziecko urodziło się z rozszczepem wargi i/lub podniebienia? Przyczyną powstawania rozszczepu wargi i podniebienia jest wzajemny wpływ szkodliwych czynników genetycznych i środowiskowych. W niektórych rodzinach znajdują się osoby bliżej lub dalej spokrewnione, u których występuje rozszczep. Mówimy wtedy o dziedziczeniu wady. Zazwyczaj jednak trudno wykazać takie przypadki w historii rodzin. Wtedy możemy traktować rozszczep jako mutację, czyli powstałą w okresie formowania się zarodka nieprawidłowość w budowie genu lub grupy genów. Wśród szkodliwych czynników środowiskowych główną rolę sprawczą w powstawaniu mutacji odgrywają leki zażywane przez matkę we wczesnym okresie rozwoju zarodka, również przebyte choroby (w szczególności wirusowe), palenie papierosów, spożywanie alkoholu, niedobory witaminowe, promieniowanie rentgenowskie. Ustalenie dokładnej przyczyny powstawania nieprawidłowości w budowie genów jest zawsze trudne do określenia. Czynniki genetyczne odnoszą się do informacji zakodowanej w genach. W każdej komórce znajduje się kilkadziesiąt tysięcy genów, które odpowiadają za rozwój embrionu. Geny te determinują powstawanie wszystkich cech fizycznych człowieka. Nieprawidłowości w budowie i lokalizacji genów w chromosomach powodują powstawanie chorób wrodzonych. Na powstanie rozszczepu może wpływać zaburzenie w obrębie jednego bądź wielu genów. Niektóre zmiany genetyczne prowadzą do powstania izolowanego rozszczepu wargi lub podniebienia, inne zaś odpowiadają za powstanie całych zespołów chorobowych, w których rozszczep jest tylko jednym z objawów. Około 10% dzieci urodzonych z rozszczepem wargi z/bez rozszczepu podniebienia posiada anomalie w innych narządach i tkankach. Ten odsetek u dzieci z izolowanym rozszczepem podniebienia sięga 30%. Z tej przyczyny niektórzy pacjenci wymagają badania genetycznego, aby wykluczyć podejrzenie zespołu chorobowego lub w przypadku jego obecności uczynić leczenie jak najbardziej precyzyjnym. Jakie jest ryzyko urodzenia kolejnych dzieci z rozszczepem w rodzinie? Ryzyko posiadania potomstwa obarczonego wadą różni się u poszczególnych rodzin. Jeżeli w rodzinie występuje jedna osoba obciążona rozszczepem, to ryzyko urodzenia kolejnego dziecka z tą wadą szacowane jest na około 2–5%. W przypadku obecności dwóch osób ryzyko wystąpienia izolowanego rozszczepu wargi wzrasta do 10–14%, a izolowanego rozszczepu podniebienia do 8%. Zabieg zespolenia wargi Czy dziecko, u którego w badaniu prenatalnym wykryto rozszczep wargi będzie miało również rozszczepione podniebienie? Niekoniecznie. Dziecko może urodzić się tylko z rozszczepem wargi. Czym jest rozszczep wargi? Rozszczep wargi jest niekompletnym połączeniem się skóry oraz warstwy mięśni w obrębie nosa i wargi górnej. Warga tworzy się w pierwszych sześciu tygodniach ciąży. W trakcie tego okresu prawidłowo rozwijające się elementy mięśnia okrężnego ust i skóry wargi rozwijają się po obu stronach twarzy, aby w konsekwencji połączyć się z rosnącą od góry skórą koniuszka nosa. Dziecko rodzi się z rozszczepem wargi, jeżeli dochodzi do zakłócenia procesów wzrostu i łączenia. Czy wszystkie rozszczepy wargi są takie same? Warga i nos mogą być objęte wadą na różne sposoby. Typy rozszczepów podniebienia, od lewej: Niekompletny rozszczep podniebienia, jednostronny kompletny rozszczep wargi i podniebienia, Obustronny kompletny rozszczep wargi i podniebienia Główne typy rozszczepu wargi Jednostronne (na lewo lub na prawo od linii pośrodkowej ciała, jednakże nie oba jednocześnie, rozszczep strony lewej jest częstszy): niekompletne (częściowy rozszczep warstwy mięśni/skóry) kompletne (całkowity brak łączenia warstw mięśni i skóry). Obustronne (lewa i prawa strona jednocześnie): kompletne (najczęstszy przypadek rozszczepów obustronnych), niekompletne asymetryczne (kompletny po jednej stronie, niekompletny po drugiej) Czy warga dziecka może zostać naprawiona? Tak, warga dziecka zostanie zespolona. Jednak przywrócenie idealnej estetyki twarzy u pacjentów z rozszczepem jest trudne do osiągnięcia. Prawidłowe leczenie, współpraca rodziców i specjalistów różnych dziedzin przybliża w znacznym stopniu szanse na osiągnięcie optimum estetycznego u pacjentów dotkniętych tym typem nieprawidłowości. Kiedy przeprowadzany jest zabieg? Około 6 miesiąca życia dziecka. Rozszczep wargi i rozszczep podniebienia zespalany jest w czasie jednego zabiegu. Na czym polega zabieg? Do zamknięcia wargi chirurg plastyk używa istniejących mięśni oraz tkanek wargi i nosa. W zależności od typu rozszczepu, do pełnego zespolenia potrzebne są jeden lub dwa zabiegi. Operacja wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym. Po rekonstrukcji dziecko pozostanie w szpitalu od 1 do 2 dni. Wskazane jest, aby jedno z rodziców opiekowało się dzieckiem podczas pobytu w szpitalu. Pielęgniarka nauczy Państwa, jak wykonywać wszelkie zabiegi. Schemat zabiegu zamknięcia wargi Czy potrzebne jest ortodontyczne leczenie przed zabiegiem zespolenia wargi? Nie, w najnowszych wytycznych o leczeniu rozszczepów odchodzi się od stosowania aparatów przed zabiegiem zespolenia wargi. Zalecane jest jedynie wykonywanie masażu okolicy podnosowej. Czy moje dziecko będzie wyglądało normalnie po zabiegu? Tuż po operacji warga, nos oraz twarz dziecka będą opuchnięte przez kilka dni. Blizna może mieć intensywny czerwony kolor przez kilka tygodni. Potrzebne jest od 6 do 12 miesięcy, aby blizna zmniejszyła się i wyblakła. To od rozległości rozszczepu, zakresu operacji, użytej techniki chirurgicznej, jak również doświadczenia chirurga zależy efekt estetyczny zabiegu. Blizna nigdy nie zanika całkowicie, jednakże po prawidłowo przeprowadzonej operacji może być ona tak niewielka, iż nie będzie wpływała hamująco na rozwój sąsiadujących z nią części twarzy. U nastolatka, na jego własne życzenie, w znieczuleniu specjalnym kremem można wykonywać zabiegi dermabrazji, które mogą prawie całkowicie zlikwidować bliznę. Czy korekta nosa ma miejsce w trakcie zabiegu zespolenia wargi? Przy rozszczepie wargi asymetria nosa jest bardzo często widoczna. Korekta nosa jest częścią zabiegu zespolenia wargi. Jednakże czasami po osiągnięciu dojrzałości przez pacjenta, przy utrzymującej się dużej asymetrii potrzebny jest późny zabieg plastyki nosa. Zabieg zespolenia podniebienia Schemat zabiegu zespolenia podniebienia Czym jest rozszczep podniebienia? Rozszczep podniebienia jest brakiem łączności tkanek w sklepieniu jamy ustnej. Podniebienie formuje się pomiędzy 8 a 12 tygodniem ciąży. W trakcie tego okresu kości i mięśnie wzrastają z obu stron szczęki i łączą się w linii pośrodkowej, tworząc sklepienie jamy ustnej i dno nosa. Jeżeli łączenie tych dwóch pięter kości i mięśni nie zachodzi kompletnie, to dziecko rodzi się z rozszczepem podniebienia. Istnieje wtedy połączenie pomiędzy jamą ustną, a jamą nosową. Czy wszystkie rozszczepy podniebienia są takie same? Podniebienie składa się z dwóch części: mięśniowej (miękkiej) oraz kostnej (twardej). Podniebienie miękkie i twarde może być dotknięte rozszczepem na wiele sposobów. Czy podniebienie mojego dziecka może zostać naprawione? Tak. Podniebienie zespalane jest zazwyczaj w trakcie pojedynczego zabiegu. Kiedy wykonywany jest zabieg zespolenia podniebienia? Zabieg wykonywany jest około 6 miesiąca życia, przed podjęciem pierwszej próby mówienia. Jak wygląda zabieg zespolenia podniebienia? Chirurg plastyk zbliża do siebie fragmenty rozszczepionych mięśni i tkanek z dwóch stron podniebienia, aby zamknąć połączenie z jamą nosową. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym. Twoje dziecko spędzi w szpitalu od 1 do 3 dni po zabiegu. Zachęcamy, aby jeden z rodziców opiekował się dzieckiem w trakcie jego pobytu w szpitalu, w celu zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa i rodzicielskiej troski. Czy potrzebne będą jeszcze jakieś dodatkowe zabiegi na podniebieniu? Około 5 do 15% dzieci, które miały wykonywany zabieg zespolenia podniebienia, z uwagi na wadę wymowy w postaci tzw. nosowania tylnego, będzie potrzebowało zabiegu korekty skróconego blizną pooperacyjną podniebienia miękkiego. Dyskomfortem dla pacjentów są istniejące przetoki nosowo-gardłowe. Przez otwory te często treść pokarmowa dostaje się do nosa pacjenta. W każdym etapie życia możliwe jest chirurgiczne zamykanie tych przetok. Opieka stomatologiczna Czy rozszczep wargi/podniebienia będzie miał wpływ na zęby naszego dziecka? Pierwszy ząb pojawia się w jamie ustnej dziecka między 4 a 14 miesiącem życia (najczęściej jest to dolny ząb sieczny). W wieku 3 lat dziecko powinno mieć już wszystkie zęby mleczne. Mały pacjent z rozszczepem wargi i/lub podniebienia może mieć słabo rozwinięte szkliwo (zewnętrzna warstwa zęba). Może dotyczyć to kilku zębów, głównie tych położonych w pobliżu rozszczepu. Zęby w tym rejonie mogą być nieprawidłowo ułożone, tylko częściowo wyrznięte. Konsekwencją tego jest trudniejsze utrzymanie codziennej higieny. Powyższe czynniki wpływają na to, iż zęby są bardziej podatne na rozwój próchnicy. Jak czyścić zęby naszego dziecka? Myj zęby dziecku przynajmniej dwa razy dziennie, aby zminimalizować ryzyko próchnicy. Unikaj podawania pokarmów bogatych w cukry. Najniebezpieczniejsze są częste słodkie przekąski pomiędzy głównymi posiłkami, ponieważ wtedy bakterie obecne w płytce nazębnej produkują duże ilości kwasów powodujących próchnicę. Fluor zawarty w wodzie pitnej lub dostarczany z innych źródeł (lakiery, pasty, płukanki) znacznie zmniejsza ryzyko powstania próchnicy zębów mlecznych i stałych. Najbardziej pozytywne efekty działania fluoru występują między 6 miesiącem a 8 rokiem życia, stąd bardzo ważne jest, aby szczególnie dzieci z rozszczepem miały w tym okresie życia zapewnioną optymalną dawkę fluoru. Kiedy należy pierwszy raz pójść z dzieckiem do dentysty? Dziecko powinno pierwszy raz udać się do pedodonty (stomatologa dziecięcego) między 12 a 18 miesiącem życia lub wcześniej, jeżeli mają Państwo jakieś obawy lub pytania. Państwa dentysta udzieli informacji, jak prawidłowo myć zęby dziecku. W przypadku istnienia próchnicy podejmie on leczenie zachowawcze. Czy naszemu dziecku potrzebne będzie leczenie ortodontyczne? Zgryz pacjenta dotkniętego rozszczepem prawie zawsze będzie wymagał jednej lub kilku faz leczenia ortodontycznego (leczenie aparatami stałymi). Wadami najczęściej występującymi u pacjentów z rozszczepem są tzw. przodozgryzy. Wada ta polega na niedorozwoju szczęki górnej i przeroście szczęki dolnej. Wadzie tej często towarzyszy asymetria w położeniu szczęki dolnej. U pacjentów z rozszczepem rozpoznaje się również tyłozgryzy, zgryzy krzyżowe, zgryzy otwarte, zgryzy głębokie, nadmiar lub niedobór zębów, zaburzenia w budowie zębów, zęby zrośnięte, atypowe, jak również wiele innych zaburzeń. Decyzja o tym, kiedy powinno się rozpocząć leczenie oraz jaki będzie miało ono charakter, należy do doświadczonego lekarza ortodonty. Co się stanie, jeśli rozszczep dotyczy również dziąsła (wyrostka zębodołowego)? Dzieci, u których rozszczep obejmuje również wyrostek zębodołowy (część dziąsła i kości, w których umieszczone są korzenie zębowe), potrzebują zabiegu przeszczepu kości do wyrostka zębodołowego, celem przywrócenia ciągłości układu kostnego i umożliwienia prawidłowego rozwoju szczęki. Zabieg przeprowadzany jest około 2–3 roku życia. Kość do autotransplantacji pobierana jest z kości biodrowej lub piszczeli, następnie umieszczana w wyrostku zębodołowym. Przeszczepiona kość wgaja się w miejsce biorcze, gdzie zwiększa podparcie dla sąsiadujących zębów i tkanek miękkich. Przeszczep kości w wyrostek zębodołowy Chirurgia ortognatyczna (szczękowo­‑twarzowa) U niektórych pacjentów konwencjonalne leczenie aparatami stałymi może okazać się niewystarczające. U osób, u których występuje niedorozwój szczęki, powstały w wyniku hamującego działania blizny po rozszczepie, niezbędne jest skojarzone leczenie ortodontyczno-chirurgiczne. U takich pacjentów często potrzebny jest zabieg chirurgicznego wysunięcia szczęki, poszerzenia szczęki, cofnięcia żuchwy, wysunięcia żuchwy lub kombinacji kilku zabiegów. Operacje te wykonywane są w znieczuleniu ogólnym, najczęściej po osiągnięciu przez pacjenta dojrzałości szkieletowej. Schemat zabiegu wysunięcia szczęki Żywienie Jak karmić nasze dziecko przed operacją? Umiejętność Państwa dziecka do pobierania pokarmu, niezależnie czy z piersi, czy z butelki uzależniona jest od rozległości i nasilenia rozszczepu wargi i/lub podniebienia. Po narodzinach pielęgniarka położna wybierze i nauczy najodpowiedniejszej metody karmienia Państwa dziecka. W izolowanym rozszczepie podniebienia miękkiego wystarczająca może być osłonka sutka, jako pomoc przy karmieniu piersią. Jeśli niemowlę ssie zbyt intensywnie lub rozszczepem objęte jest również podniebienie twarde, to do karmienia zalecamy używać butelki VentAire z niewielkim krzyżowym nacięciem na smoczku. Użytkowane mogą być również butelki Habermana, smoczki gołębie lub Ross’a. Dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia potrzebują specjalistycznych butelek do karmienia. Zazwyczaj zalecana jest butelka Habermana, ponieważ mleko może być z niej pompowane w synchronizacji z sekwencją ssanie-połykanie. Innym elementem ułatwiającym karmienie jest smoczek Ross'a, który pomaga utrzymać przepływ pokarmu. Czy można karmić dziecko piersią? Jeżeli noworodek urodził się z izolowanym rozszczepem wargi, to karmienie piersią jest możliwe. Jeżeli dziecko nie jest w stanie prawidłowo objąć ustami brodawki sutkowej, to konieczne będzie karmienie przy pomocy butelki z odpowiednim smoczkiem. Jak wygląda karmienie? Każdorazowe karmienie powinno trwać nie dłużej niż 30 minut. Przedłużone karmienie może zmęczyć dziecko oraz Państwa. Pielęgniarka położna ustali dobową objętość pokarmu, jaką należy podać dziecku. Żywienie powinno odbywać się co 3–4 godziny. Nigdy nie pozwólcie Państwo, aby dziecko pozostawało bez karmienia dłużej niż 4 godziny, ponieważ noworodek bardzo szybko zużytkowuje kalorie. Podczas karmienia nie przekraczajcie Państwo również limitu pokarmu ustanowionego dla dziecka. Bardzo ważne jest wyrobienie wspólnego rytmu z Państwa dzieckiem. Należy nauczyć się odczytywać sygnały głodu u dziecka. Kiedy ssanie ustanie, pozwólcie Państwo, aby dziecku się odbiło (dochodzi wtedy do usunięcia nadmiaru połkniętego do żołądka powietrza), trzymając je w pozycji pionowej. Czy jest specjalna technika karmienia butelką? Dziecko należy karmić w pozycji pionowej, tak aby zminimalizować przedostawanie się treści pokarmowej do nosa. Po zakończeniu karmienia należy przetrzymać jeszcze dziecko w pozycji pionowej przez około 20 minut. Po położeniu w łóżku obróćcie je Państwo na bok podstawiając poduszkę lub koc pod plecy. Materac łóżka powinien być nachylony do podłoża pod kątem 20 stopni, tak aby klatka piersiowa dziecka położona była wyżej niż brzuch. Dziecko dotknięte rozszczepem może doświadczać ulewania treści pokarmowej do nosa i gardła, co wymagało będzie odsysania pokarmu przy pomocy gruszki lub ssaka. Zablokowanie drożności nosa przez ulewającą się treść pokarmową może powodować uduszenie noworodka, ponieważ dziecko potrafi oddychać wyłącznie nosem. Rozszczep podniebienia a utrata słuchu Butelka Habermana, smoczek Rossa Czy nasze dziecko będzie miało problemy ze słuchem? Dzieci urodzone z rozszczepem podniebienia często doświadczają okresowych problemów ze słuchem. Przyczyną ich powstawania jest płyn zalegający w uchu środkowym oraz nawracające infekcje. Pogorszenie się słuchu może trwać od kilku dni do kilku miesięcy. Rozwój mowy dziecka jest ściśle uzależniony od umiejętności prawidłowego słyszenia. W celu ustalenia wskazań do leczenia Państwa dziecko będzie miało wykonywane okresowe kontrole słuchu, począwszy od wczesnego okresu noworodkowego. Miejsce nacięcia oraz rurka wentylacyjna umieszczona w błonie bębenkowej Czy istnieje terapia wpływająca na polepszenie słuchu naszego dziecka? Za prawidłowy drenaż ucha środkowego odpowiedzialny jest przewód zwany trąbką Eustachiusza, łączący ucho z gardłem. U noworodków dotkniętym rozszczepem podniebienia, ze względu na nieprawidłową budowę trąbki dochodzi do zalegania płynu w uchu środkowym i nawracających infekcji. W przypadku występowania u dziecka problemów ze słuchem, zalegania płynu w uchu środkowym oraz powtarzających się stanów zapalnych niezbędne jest wykonanie zabiegu udrożnienia ucha oraz umieszczenia rurki wentylacyjnej w błonie bębenkowej. Operacja przeprowadzana jest również w znieczuleniu ogólnym, w czasie w którym zespalane jest podniebienie. Rurka wentylacyjna pozostaje na miejscu przez 9–12 miesięcy, po czym samodzielnie wypada. U około 50% niemowląt potrzebne bywa ponowne założenie rurki. Powikłania jakie występują po zabiegu umieszczenia rurki wentylacyjnej to bliznowacenie błony bębenkowej oraz jej perforacja. Te same dolegliwości mogą być powodowane przez zaleganie płynu w uchu oraz powtarzające się infekcje. Rurki wentylacyjne są niezbędne, aby przywrócić dziecku prawidłowe działanie zmysłu słuchu, a w konsekwencji umożliwić rozwój mowy. Jeżeli niedosłuch występuje u dzieci z rozszczepem znajdujących się w okresie uzębienia mieszanego, tzn. w okresie wczesnoszkolnym, pomocne może być równoczesne leczenie ortodontyczne. Poszerzenie aparatem ortodontycznym zwężonej szczęki górnej powoduje również powiększenie przestrzeni noso-gardzieli, lepszą wentylację tej okolicy, drenaż zalegających treści w trąbce Eustachiusza, a co za tym idzie poprawę słuchu i warunków do korekty mowy. Rozszczep podniebienia a wada wymowy Czy rozszczep podniebienia wpływa na rozwój mowy? Podniebienie twarde oraz podniebienie miękkie oddzielają jamę ustną od nosa. Kiedy oddychamy, to powietrze przepływa do i z płuc przez nos oraz gardło. W trakcie mówienia mięśnie podniebienia miękkiego przemieszczają je w kierunku gardła powodując odseparowanie od nosa. Nazywane jest to zastawką podniebienno-gardłową. Umożliwia ona przepływ powietrza tylko przez jamę ustną kiedy wydajemy dźwięki. Izolowany rozszczep wargi nie powoduje problemów z mówieniem. Dziecko urodzone z rozszczepem podniebienia nie będzie w stanie prawidłowo wymawiać głosek innych niż nosowe (np. m, n), aż do wykonania zabiegu zespolenia podniebienia. Po operacji podniebienia mowa może ulec pogorszeniu, zarówno pod względem częstotliwości, jakości i różnorodności dźwięków. Powrót do stanu typowej aktywności werbalnej może trwać do 6 tygodni. Bardzo istotne jest, aby dziecko znalazło się pod opieką logopedy już przed wykonaniem zabiegu zespalającego. Czy nasze dziecko będzie doświadczało trudności z mówieniem? Niektóre dzieci z rozszczepem podniebienia mogą wykazywać opóźniony rozwój mowy. Może to być powiązane z przejściowym upośledzeniem słuchu, związanym z obecnością płynu w uchu środkowym i nawracającymi infekcjami. Część dzieci może doświadczać trudności w mówieniu ze względu na nieefektywne odseparowywanie jamy ustnej od nosa przez mechanizm zastawkowy podniebienno-gardłowy. Część pacjentów osiągnie prawidłowy rozwój umiejętności werbalnych i językowych po zabiegu zespolenia podniebienia i umieszczeniu drenujących rurek w błonach bębenkowych. Czy nasze dziecko będzie potrzebowało opieki logopedy? Tak, leczenie logopedyczne potrzebne jest już od najwcześniejszych lat życia. Terapia mowy pomaga dzieciom z rozszczepem w nauce wydawania prawidłowych dźwięków. Czy potrzebne są dodatkowe zabiegi operacyjne, aby umożliwić dziecku prawidłowe mówienie? Około 5 do 15% dzieci po zabiegu zespolenia podniebienia wciąż będzie miało trudności z odseparowaniem jamy nosowej od jamy ustnej. U tych pacjentów około 5 roku życia konieczna jest wspólna konsultacja chirurga i logopedy odnośnie dodatkowego zabiegu przywracającego prawidłowe działanie mechanizmu zastawki podniebienno-gardłowej. Zapytaj lekarza Jeśli masz dalsze pytania lub wątpliwości – napisz do lekarza. Szkolenia Jesteś tutaj: HomeSzkolenia Opis Prowadzący: prof. dr hab. Danuta Pluta-Wojciechowska, doktor habilitowany w zakresie językoznawstwa (specjalność logopedyczna), profesor UŚ, Instytut Językoznawstwa Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego. Jej główne zainteresowania naukowe dotyczą zaburzeń mowy u dzieci z wadą w obrębie środkowej części twarzoczaszki, z zaburzeniami czynności prymarnych, takich jak np. oddychanie i przyjmowanie pokarmów. Prowadzi badania mowy w dyskursie zaburzonym wykorzystując ujęcie związane z lingwistyką kognitywną. Zajmuje się również patofonetyką związaną w szczególności z zaburzeniami realizacji fonemów warunkowanych konstytucjonalnie i funkcjonalnie, a także teorią i metodyką terapii dyslalii. Opracowała Strategiczną metodę usprawniania realizacji fonemów (SMURF) oraz związaną z nią Fizjologiczną terapię miofunkcjonalną (FTM), która wywodzi się z ortodoncji, a także kompleksową terapię w przypadku zaburzeń mowy u osób z rozszczepem wargi i podniebienia. Godziny zajęć: sobota 09:00-18:00, niedziela 09:00-14:00 (16h dydaktycznych) Grupa docelowa: Logopedzi, zwłaszcza osoby po ukończeniu kursu Strategiczna metoda usprawniania realizacji fonemów w dyslalii obwodowej Koszt szkolenia: 820 zł Cel szkolenia: Zdobycie wiedzy i umiejętności dotyczących diagnozy i terapii logopedycznej osób z rozszczepem wargi i Rozszczep wargi i podniebienia jako zaburzenie wieloukładowe i wielopłaszczyznowe w świetle najnowszych badań logopedycznych. Etiologia, patogeneza i klasyfikacja rozszczepów. Zaburzenia morfologiczne i czynnościowe w przypadku rozszczepu. Czynności prymarne i ich rola w budowaniu biomechanicznej bazy artykulacji. Wielospecjalistyczne leczenie dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia. Cechy dyslalii i alalii rozszczepowej. Podstawy fonetyki „mowy rozszczepowej”. Objawy i przyczyny alalii rozszczepowej. Paradygmat diagnozy logopedycznej dziecka z rozszczepem od urodzenia. Programowanie i prowadzenie terapii zaburzeń mowy u dzieci z rozszczepem. Pomoc rodzicom nienarodzonego dziecka z rozszczepem. Dziecko w pierwszym roku życia: postępowanie logopedyczne z dzieckiem przed, pomiędzy i po operacjach chirurgicznych. Dziecko w wieku poniemowlęcym, przedszkolnym i wczesnoszkolnym: strategiczna metoda usprawniania realizacji fonemów, w tym rozwojowa i terapeutyczna sekwencja terapii głosek, progowe warunki wywoływania głosek, wywoływanie głosek metodą analityczną i syntetyczną; terapia w przypadku nosowania otwartego funkcjonalnego i strukturalnego. Czynniki determinujące wyniki terapii. Rola logopedy w wielospecjalistycznym leczeniu zespołowym dziecka z rozszczepem, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z foniatrą. Adres szkolenia: Warszawa Uczestnicy proszeni są o zabranie ze sobą lusterka (najlepiej stojące). Na każdym szkoleniu Instytutu, wśród uczestników, losujemy NAGRODĘ niespodziankę. W koszty szkolenia wliczone są: materiały oraz zaświadczenia o ukończeniu warsztatów (wydane na podstawie § 18 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych (Dz. U. poz. 1632)), poczęstunek podczas przerw kawowych. Skorzystaj z dofinansowania na szkolenie dla przedsiębiorców i ich pracowników. Sprawdź, czy Twoje województwo posiada środki na szkolenia – – skontaktuj się z operatorem swojego regionu. Skorzystaj z dofinansowania dla firm na realizację szkoleń (jeśli w Twojej firmie zatrudniają min. jedną osobę na umowę o pracę). Dowiedz się więcej – Szczegóły wydarzenia Rezerwacje do:18/07/2021 00:00 Zaczyna się:24/07/2021 09:00 Kończy się:25/07/2021 14:00 Pytania i odpowiedzi Nie można zapisywać innych osób z jednego konta, ponieważ jest to niezgodne z obowiązującym prawem. Zakładając konto, podają Państwo dane osobowe i wyrażają zgodę na ich przetwarzanie, nie można zatem zrobić tego za kogoś. Każdy uczestnik szkolenia jest zobowiązany do założenia konta i wyrażenia zgody na przetwarzanie swoich danych osobiście. W przypadku dokonania rezerwacji za kogoś, taka rezerwacja zostaje automatycznie anulowana. W celu zapisania się na szkolenie należy założyć konto lub zalogować się, a następnie w ogłoszeniu o szkoleniu kliknąć "rezerwuj teraz" postępując wg dalszej instrukcji. Rezerwacja zostaje potwierdzona po dokonaniu wpłaty wymaganej zaliczki. Dane do faktury należy wysłać e-mailem na adres: biuro@ lub wypełnić formularz podczas dokonywania rezerwacji na szkolenie. Z reguły faktury wystawiamy 1 dnia roboczego po szkoleniu (po wykonaniu usługi), jednakże w przypadku, gdy pracodawca wymaga jej wcześniej (np. przed zakończeniem danego roku) prosimy o kontakt e-mailowy z biurem w tej sprawie: biuro@ Tak. Prosimy o przesłanie informacji dotyczących faktury (dane, termin płatności) pod adres e-mailowy z biurem: biuro@ W przypadku rezygnacji z udziału w szkoleniu prosimy o przesłanie takiej informacji pod adres e-mailowy: biuro@ W przypadku rezygnacji ze szkolenia: W terminie do 10 dni kalendarzowych przed planowanym terminem szkolenia przysługuje zwrot całości wpłaconej kwoty, W terminie do 7 dni kalendarzowych przed planowanym terminem szkolenia przysługuje zwrot w wysokości 50% kwoty stanowiącej całość opłaty za szkolenie, W terminie poniżej 4 dni kalendarzowych przed planowanym terminem szkolenia lub w przypadku braku zgłoszenia nieobecności wpłacona kwota nie podlega zwrotowi. Tak, oczywiście. Prosimy wówczas o przesłanie danych do faktury wraz z kwotą dofinansowania pod adres e-mailowy: biuro@ Kod QR jest dodatkowym sposobem do szybkiego dostępu do informacji o szkoleniu. W tym celu należy użyć aplikacji do skanowania kodów QR, wówczas wyświetlą się szczegółowe informacje. Copyright 2022 Wszelkie prawa zastrzeżone. Projekt i realizacja

program terapii logopedycznej dziecka z rozszczepem podniebienia